Czym jest kobietobójstwo?
Nie ma standardowej definicji terminu “kobietobójstwo”. Część badaczy uznaje, że jest to każde zabójstwo, którego ofiarą jest kobieta. Z kolei w niektórych ustawodawstwach kobietobójstwo jest definiowane jako zabójstwo kobiety przez jej partnera bądź byłego partnera. Diana Russell, która użyła po raz pierwszy tego terminu w 1976 r., zdefiniowała go jako mordowanie kobiet
przez mężczyzn z nienawiści, pogardy, dla przyjemności lub poczucia własności kobiet. Z drugiej strony, inni badacze przyjmują,
że kobiety również mogą dopuszczać się zabójstw kobiet ze względu na płeć.
Niektórzy autorzy podkreślają w swoich definicjach umyślność działania sprawcy (chęć zabicia). Wykluczają więc sytuacje pobicia ze skutkiem śmiertelnym oraz takie, w których śmierć jest wynikiem trwałego i powtarzalnego znęcania się.
Na potrzeby naszego projektu stosujemy najszerszą definicję pojęcia “kobietobójstwo” – rozumiemy je jako morderstwo kobiety popełnione przez mężczyznę. Pozwoli to na najbardziej kompleksowe określenie wzorców działania sprawców i na dokładniejszy opis zjawiska. Dysponowanie większą ilością danych umożliwi dokładniejsze analizy ilościowe.
Ponadto, dokumentując zjawisko zabójstw kobiet na podstawie doniesień medialnych, nie jest możliwe poznanie pełnej motywacji sprawców, ponieważ ta jest odkrywana dopiero w toku śledztwa. Przyjęta definicja musi być z kolei jednoznaczna ‒ nie może zatem zasadzać się na nie zawsze jednoznacznej motywacji działania sprawcy.
Po co nam specjalny termin na określenie zabójstw kobiet?
Potrzebę stworzenia terminu kobietobójstwo tłumaczy fakt, że zabójstwa kobiet są innym fenomenem niż zabójstwa mężczyzn.
Kobiety i mężczyźni są zabijani w bardzo różnych kontekstach społecznych przez inną kategorię sprawców. Kobiety są przede wszystkim zabijane przez swych partnerów lub krewnych we własnych domach, podczas gdy tylko niewielka część mężczyzn ginie w ten sposób ‒ większość ginie z rąk osób obcych i poza swoim domem. Fakty te czynią kobietobójstwo odrębnym zjawiskiem społecznym.
Rozumienie kobietobójstwa jako zabójstwa kobiety w kontekście jej płci zakłada wzięcie pod uwagę istnienia hierarchicznych wzorców relacji między mężczyznami a kobietami, w których kobiety są podporządkowywane męskiej dominacji w obrębie danego związku, rodziny, grupy czy społeczeństwa. Kobietobójstwo jest skrajną formą przemocy wobec kobiet, a jej podbudowę stanowi zakorzenione w sposobach myślenia sprawców pojęcie męskiego przywileju oraz autorytetu.
Istnieje udowodniony związek między statusem kobiet w społeczeństwie, wynikającym z ich roli reprodukcyjnej, a ich wiktymizacją (tym, jak często są ofiarami przemocy). Wyższy status kobiet w społeczeństwie, oznaczający udział w społecznej władzy oraz kontrolę nad zasobami ekonomicznymi, prowadzi do większej zdolności kobiet do obrony i umiejętności zabezpieczenia się przed przemocą. Może on jednak też powodować brutalną reakcję ze strony mężczyzn, stanowiącą próbę przywrócenia ich dominacji.
Rodzaje kobietobójstwa najczęściej spotykane w Polsce
1. Zabójstwa kobiet przez partnerów lub byłych partnerów (intimate partner femicide, zabójstwo partnerskie)
Jest to najpowszechniejsza forma zabójstw kobiet na świecie.
Powodami tych zbrodni są zazwyczaj: nieumiejętność kontrolowania agresji przez mężczyzn, zazdrość, zależność emocjonalna oraz chęć kontroli nad kobietą. Mężczyźni ci widzą siebie jako pokrzywdzonych kobiecym postępowaniem i postrzegają przemoc czy pozbawienie życia kobiety jako coś, na co sama sobie zasłużyła.
W przypadku zabójstwa popełnionego przez byłego partnera mówimy o przemocy poseparacyjnej. W takich sytuacjach sprawcy często myślą: „jeśli ja nie mogę jej mieć, to nikt nie będzie miał”. Moment zakończenia przez kobietę związku (np. rozwód, wejście w nowy związek) jest czasem szczególnie zwiększonego ryzyka przemocy wobec niej.
2. Zabójstwa kobiet w podeszłym wieku, w tym matkobójstwa
Są one wyraźnie zauważalną statystycznie formą zabójstw kobiet, wynikającą z większej bezbronności starszych kobiet, będącej kombinacją ich płci oraz wieku. Starsze kobiety giną z rąk partnerów, synów, wnuków, zięciów, znajomych, np. z sąsiedztwa, bądź z rąk obcych mężczyzn, np. złodziei.
Zabójstwa kobiet z rąk synów, zięciów lub wnuków są drugą najliczniejszą kategorią zabójstw kobiet.
3. Zabójstwa kobiet w kontekście prostytucji
Popełniane przez sutenerów i klientów. Są bardzo trudne do ścigania: często nie udaje się ustalić sprawcy lub w ogóle ustalić, że kobieta zaginęła, co się z nią stało oraz znaleźć ciało.
4. Zabójstwa na tle seksualnym
Są to zabójstwa połączone ze zgwałceniem bądź motywowane impulsem seksualnym czy zawierające element seksualny.
Odrębnym, często spotykanym rodzajem zabójstw kobiet jest zabójstwo suicydalne, w którym mężczyzna zabija kobietę (najczęściej partnerkę, byłą partnerkę bądź krewną), a następnie popełnia samobójstwo lub próbuje je popełnić.
Nie należy mylić go z samobójstwem rozszerzonym, w którym to dwie lub więcej osób razem popełnia samobójstwo.
Inne rodzaje kobietobójstwa występujące na świecie
-
Żeńskie dzieciobójstwo, czyli selektywne zabijanie noworodków płci żeńskiej, przede wszystkim w Indiach, Pakistanie, Chinach i Północnej Afryce
-
Zabójstwa posagowe, np. w Indiach i Bangladeszu, motywowane niezadowoleniem z wysokości posagu opłaconego przez rodzinę żony
-
Tzw. zabójstwa honorowe w świecie islamu
-
Selektywne zabijanie kobiet w trakcie konfliktów zbrojnych
-
Zabijanie rdzennych kobiet motywowane mizoginią i rasizmem, np. w Kanadzie i Australii
-
Morderstwa kobiet motywowane lesbofobią i uprzedzeniami dotyczącymi ekspresji płciowej, spotykane w Brazylii i RPA
-
Śmierć w wyniku okaleczania narządów płciowych dziewczynek praktykowanego w Afryce, Azji i na Bliskim Wschodzie
-
Zabijanie kobiet podejrzanych o czary, np. w Indiach i Nepalu
Grzyb, M. (2024). Kobieta jako ofiara zabójstwa. Studium kryminologiczne. Krakowski Instytut Prawa Karnego Fundacja. ISBN 978-83-969795-5-1.